څه وخورو، څو ښه خوب وکړو؟

ژباړه: امان الله حنیفي

د نړۍ له دریو یوه برخه خلک یې حتماً له بې خوبۍ سر مخ دي او ځینې خو ان ډېر وخت په خوب کې هم له ځینو ورځنیو ستونزو سر ټکوي. که په اسانه نه ویدېږی، یا د ډېر وخت لپاره خوب نه شی کولای یا له دې دواړو ستونزو سره مخ وی، باید پوه شی چې د دې ستونزې په ريښو کې ډېر عوامل شته، چې ځینې هغه یې لکه سټرس، چاپېریالي اغېز او هغه غذا ده چې تاسې یې هره ورځ خوری.

ایا تر اوسه مو په دې اړه فکر کړی، چې ستاسې ځینې ورځني خوراکونه مو خوب ګډوډوي او ځینې هغه مو بیا انرژي پياوړې کوي او د ښه خوب په لرلو کې له تاسې سره مرسته کوي؟

ایا کله چې پنېر او یا هم ګرمې شیدې څښی، هغه ورځ تر ټولو ښه خوب کوی؟ پوهېږم چې ځواب به مو حتماً هو وي. د دغه کوچني بدلون په راوړلو سره هم تاسې کولای شی، چې په ژوند کې ښه بدلونونه راولی او ښه خوب وکړی.

د ښه خوب کولو لپاره ښه ده، چې ډېر وخت له هغو خوراکونو ګټه واخلی، چې په زیاته اندازه کاربوهایدريټ او یا هم پروټين ولري.

د ښه خوب لپاره تريپتوفان اسید هم ښه منبع ده. څېړنې وايي چې په مغز کې د سراتونین او ملاتونین موادو د ترشح لپاره تریپتوفان ښه سرچینه ده. دا هغه دوه هورمونونه دي چې د انسان په بدن کې د ښه او ارام خوب په راوړلو کې ډېره مرسته کوي.

په ټولو پروټين لرونکو خوراکونو کې په کمه اندازه تریپتوفان شته. دغه اسید په زیاته اندازه په ماستو، شیدو، خرما، د چرګ غوښه او هګیو کې پيدا کېږي. تریپتوفان هغه وخت په وجود کې خپل اغېز ښودلی شي، کله چې د مغز امنیتي سیسټم ته داخل او له امینو اسیدونو سره مبارزه وکړي. د یوې څېړنې پایلې ښيي چې د هغو خوراکونو خوړل، چې په زیاته اندازه کاربوهایدریټ او تریپتوفان ولري، د امینو اسیدونو په له منځه وړلو یا له اندازې د هغه د زیاتې کچې په راکمولو کې مرسته کوي.

کاربوهایدریټ په بدن کې د انسولین په ترشح کې مرسته کوي. دا هغه ماده ده چې د وینې له جریان څخه امینو اسیدونه پاکوي او له پاکولو وروسته یې تریپتوفان مغز ته رسوي.

البته په دې اړه لا تر اوسه څېړنې دوام لري او وايي چې په ورځنیو خوراکونو کې د تریپتوفان اندازه لا هم کمه ده او معلومه ده چې اغېزه یې هم کمزورې ده.

د ښه خوب کولو لپاره ښه ده، چې د ډېرې قهوې او ګازي مشروباتو له څښلو لاس واخلی. که په سختۍ مو خوب وړي، ښه ده چې د ګازي مشروباتو پر ځای له نسبتاً سوړ چای څښلو څخه ګټه واخلئ.

د ګرمو شیدو څښل هم د ښه خوب په کولو کې درسره مرسته کوي. ګرمې شیدې ملاتونین اسید لري، دا هغه هورمون دی چې په بدن کې د خوب راوړلو په حس کې درسره مرسته کوي. شیدې پر دې سربېره تريپتوفان هم لري. دغه اسید په بدن کې امینو اسیدونه له منځه وړي. هڅه وکړئ چې هر سهار یو ګیلاس ګرمې شیدې وڅښئ، څو مو د وینې د جریان له لارې تریپتوفان مغز ته ورسېږي.

که له خوبه مخکې یو څو ځلې اوبه او یا هم کوم بل جوس وڅښی، کېدای شي ستاسې بدن ته کوم زیان ونه رسوي؛ خو که دغه کار پر یو عادت بدل کړی، کېدای شي د وخت په تېرېدو سره د بېخوابۍ په ګډون، ستاسې بدن ته نور زیانونه هم ورسوي.

د بابونې چای څښل په بدن کې د ګلیسین په ترشح کې مرسته کوي. دا هغه امینو اسید دی چې د اعصابو په اراموالي کې مرسته کوي. په پخواني روم کې د بېخوابۍ د له منځه وړلو لپاره د سنبل‌الطیف له چایو څخه ګټه اخیستل کېده. پر دغه چایو شوې څېړنې ښيي، چې د دغه چای څښل د خوب وخت کموي؛ مانا دا چې د دوو ساعتونو پر ځای د خوب اندازه یو نیم ساعت ته راټیټوي؛ خو کیفیت یې ډېر ښه کوي. مانا دا چې د یو ساعت خوب کولو پر ځای مو د دوو ساعتونو دمه جوړېږي. څېړنې دا هم ښيي چې د سنبل‌الطیف چای څښل، په بدن کې د ګاما امینوبوتریک اسید کچه لوړوي. دا هغه اسید دی چې د مغز د سلولونو په تنظیم او د اظطراب په له منځه وړلو کې مرسته کوي.

که د شپې نیمايي کې له دې وجې چې تږي یاستی یا تشناب ته ځی، له خوبه راپاڅېږی، حتماً مو خوب ګډوډ کېږي. په یاد لری چې دې ورځې له خوا په کاپي اندازه اوبه وڅښئ، څو بیا په نیمه شپه د اوبو لپاره له خوبه راويښ نه شی. د اروپا د غذايي توکو د سلامتیا سازمان سپارښتنه کوي، چې ښځې باید د ورځې په اوږدو کې ۱،۶ او نارینه باید دوه لیټره اوبه وڅښي، چې دغه اندازه له ۸-۱۰ دوه سوه ملي لیټره ګیلاسونو اوبو اندازه کېږي.

څه وخت باید ډوډۍ وخوری؟

څېړنې ښيي چې د ورځې په اوږدو کې د ډوډۍ خوراک کولای شي د شپي لخوا د خوب پر کیفیت او اندازه اغېز وکړي. زموږ ټولو بدنونه یو داخلي ساعت لري، چې د لوږې په وخت کې خپله زنګ کوي.

هغه څېړنې چې پر موږکانو ترسره شوې، پایلو یې ښودلې، کله چې هغوی ته په نامنظم ډول خواړه ورکړل شوي دي، د بدن داخلي ساعت یې په نامنظم ډول کار کړی دی. کله چې د خوراک کچه کمه وي، په بدن کې د غذا لپاره اېښودل شوی ساعت د بدن له بیروني ساعت څخه مخکې کېږي او دا د دې باعث کېږي چې موږکان د غذا تر پیدا کولو پورې بیدار پاتې شي. پر موږکانو دغه شوې څېړنې د انسانانو په حق کې پوره صدق نه کوي، خو جالبه دا ده چې د غذا کچه او پر وخت یې خوړل پر خوب څومره اغېز کوي.

منظم اوسئ

عادت تر ټولو زیات پر خوب اغېز لري. د غذا خوړلو لپاره د منظم مهالوېش لرل، د شپې له خوا د ښه خوب په کولو کې تر بل هرڅه درسره ډېره مرسته کوي. ښه ده چې د خوب کټ له تلو څلور ساعته مخکې ډوډۍ وخوری. که مو په وس پوره وي او له لاسه مو کېږي، د خوب خونې ته له تلو څلور ساعته مخکې هغه جوس یا چای وڅښئ، چې د خوب په راوړلو کې درسره مرسته کولای شي.